امام موسی بن جعفر (ع) هفتمین امام شیعیان در سال 128هجری در منطقه ابواء – منطقه ای بین مکه و مدینه – به دنیا آمد[1] در ماه و روز ولادت ایشان تاریخ دقیقی ثبت نشده و تنها به سال ولادت ایشان اکتفا شده است[2]. شهادت ایشان درغالب کتب معتبردر رجب سال 183هجری در بغداد در زندان هارون می باشد[3] در روز شهادت هم مشهور بیست و پنجم رجب را نقل کرده اند هر چند پنجم، ششم و چهاردهم رجب هم از جلمه نقل هایی است که بعضی کتب دیگر ذکر کرده اند[4]. مدت عمر ایشان 55سال می باشد.
از جمله نکاتی که درباره امام کاظم مطرح است تعدد فرزندان ایشان است به طوری که منابع تعداد آنها را تا 60فرزند نام می برند سوالی که مطرح می شود این است که آیا با توجه به زندانی بودن امام در زندان های مختلف عباسی نسبت این تعداد فرزند به امام کاظم صحیح می باشد یا خیر؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که بعد از تتبع و بررسی در کتب معتبره شیعه به این نتیجه می رسیم که واقعا امام کاظم دارای فرزندان زیادی بوده اند که کمترین تعدادی که نقل شده 30فرزند می باشد که ما در اینجا ابتدا نقل بزرگان شیعه را از کتب معتبره بیان خواهیم کرد و سپس توضیح بسیار مختصری در باره هر یک از آن ها خواهیم داد
اما نکته ای که قبل از نقل قول ها باید گفته شود این است که از لحاظ تاریخی نسبت 14سال زندانی شدن و یا بیشتر از آن، به امام کاظم نسبت اغراق آمیز و غلطی می باشد می باشد بله این نسبت که امام کاظم چندین بار توسط خلفای ملعون عباسی به زندان انداخته شد نسبت صحیحی است اما مدت هر بار زندانی شدن، طولانی نبوده است بلکه هر بار ایشان را آزاد کرده و بار دیگر به بهانه ای ایشان را زندانی می کردند. طولانی ترین زندانی که در این بین بوده مربوط به آخرین زندان ایشان می باشد که از سال 179 تا سال 183 به مدت چهار سال در زندان هارون الرشید می باشد که نهایتا امام به دست سندی بن شاهک به دستور هارون در همین زندان به شهادت می رسند.[5] لذا نمی توان گفت که امام مثلا 14سال پشت سر هم و بدون هیچ آزادی در زندان بوده است بلکه باید گفت بر فرض که مدت زندانی شدن امام طولانی بوده است به هیچ عنوان نمی شود ادعا کرد که همه این مدت پشت سر هم بوده است لذا زندانی بودن امام و لو طولانی منافاتی با تعدد اولاد ایشان ندارد
اقوال علما درباره فرزندان ایشان:
1- ابن شهر آشوب در مناقب آل ابی طالب: اولاد حضرت موسى بن جعفر فقط سى نفر بودند بعضى سى و هفت نفر گفتهاند، پسرانش هجده نفر به نام هاى على بن موسى الرضا امام هشتم، ابراهیم، عباس، قاسم، عبد اللَّه، اسحاق، عبید اللَّه، زید، حسن و فضل که از چند کنیز بودند اسماعیل، جعفر، هارون حسن از یک کنیز احمد، محمّد و حمزه از کنیزى دیگر یحیى و عقیل و عبد الرحمن.کسانى که از خود نسلى باقى گذاردند سیزده نفرند که عبارتند از: حضرت رضا و ابراهیم و عباس، اسماعیل، محمّد، عبد اللَّه، حسن، جعفر، اسحاق، حمزه. دخترانش نوزده نفرند بنامهاى خدیجه، ام فروه، ام ابیها، علیه و فاطمه کبرى فاطمه صغرى بریهه، کلثم، ام کلثوم، زینب، ام القاسم، حکیمه، رقیه صغرى و ام وحیه و ام سلمه و ام جعفر و لبانه، اسماء، امامه و میمونه از چند کنیز.[6]
2- شیخ مفید در الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد: حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام داراى سى و هشت فرزند پسر و دختر بود از آن جمله حضرت على بن موسى الرضا است و ابراهیم و عباس و قاسم که فرزندان چند کنیز بودند و اسماعیل و جعفر و هارون و حسن فرزند کنیزى دیگر و احمد و محمّد و حمزه نیز فرزند کنیزى و عبد اللَّه و اسحاق و عبید اللَّه و زید و حسین و فضل و سلیمان فرزند چند کنیز دیگر.فاطمه کبرى و فاطمه صغرى و رقیه و حکیمه و ام ابیها و رقیه صغرى کلثم و ام جعفر و لبانة و زینب و خدیجه و علیة و آمنه و حسنه و بریهه و عائشة و ام سلمه و میمونه و ام کلثوم دختران امام علیه السّلام هستند.[7]
3- اربلی در کشف الغمه به نقل از جنابذی فرزندان ایشان را 38نفر ذکر می کند با این تفاوت که تعداد پسرها 20نفر و دختر ها 18نفر می باشند [8]
4- مرحوم طبرسی در اعلام الوری تعداد آن ها را 37 نفر می داند که 18پسر و 19دختر را نام می برد[9]
5- ابن جوزی در تذکره الخواص می نویسد: سیرهنویسان مىگویند: وى بیست پسر و بیست دختر داشت امام على بن موسى، زید، ابراهیم، عقیل، هارون، حسن، عبد اللّه، عبید اللّه، اسماعیل، عمر، احمد، جعفر، یحیى، اسحاق، عبّاس، حمزه، عبد الرّحمن، قاسم، جعفر اصغر، و به قولى محمد، خدیجه، ام فروه، اسماء، علیّه، فاطمه کبرى، صغرى، فاطمه وسطى و فاطمه دیگرى- بنا بر این فاطمهها چهار تن بودند-، ام کلثوم، آمنه، زینب، ام عبد اللّه، زینب صغرا، ام قاسم، حکیمه، اسماء صغرا، محموده، امامه، میمونه که از مادران مختلف بودند.[10]
6- یعقوبی مورخ شیعی 41فرزند برای امام نام می برد که 18پسر و 23 دختر را ذکر می کند: موسى بن جعفر را هجده پسر و بیست و سه دختر بود، پسران عبارت بودند از: علىٌ الرضا، ابراهیم، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، احمد، محمد، عبید الله، حمزه، زید، عبد الله، اسحاق، حسین، فضل و سلیمان. موسى بن جعفر وصیت کرد که دخترانش شوهر نکنند و هیچیک از آنان شوهر نکرد مگر ام سلمه که در مصر بازدواج قاسم بن محمد بن جعفر بن محمد در آمد.[11]
و اقوال دیگری که از ذکر آنها چشم پوشی می کنیم. ملاحظه می کنید که کمترین آنها 30نفر و بیشترین آن ها 40 نفر را ذکر کرده اند جالب این که ابن عنبه حسنی در عمده الطالب فرزندان امام را 60 نفر ذکر می کند که 23 پسر و 37 دختر را نام می برد[12] لذا می توان به جرات ادعا کرد که تعداد فرزندان امام کاظم زیاد بوده اند هر چند دقیقا تعداد آن ها را ندانیم ضمن این که در کتب رجالی معروف شیعه در مورد هر یک از اینان کلامی آمده است و حتی اکثر اولاد ذکور امام دارای فرزند و نسب بوده اند که رجالیون آن ها را نیز در کتب خود ذکر کرده اند.
شعر زیبای سید حمید رضا برقعی در مورد شروع فاطمیه:
زیر باران دوشنبه بعد از ظهر اتفاقی مقابلم رخ داد
وسط کوچه ناگهان دیدم زن همسایه بر زمین افتاد
سیب ها روی خاک غلطیدند چادرش در میان گرد وغبار
قبلا این صحنه را...نمی دانم در من انگار می شود تکرار
آه سردی کشید،حس کردم کوچه آتش گرفت از این آه
و سراسیمه گریه در گریه پسر کوچکش رسید از راه
گفت:آرام باش! چیزی نیست به گمانم فقط کمی کمرم ...
دست من را بگیر،گریه نکنم مرد گریه نمی کند پسرم
چادرش را تکاند، با سختی یا علی گفت و از زمین پا شد
پیش چشمان بی تفاوت ما ناله هایش فقط تماشا شد
صبح فردا به مادرم گفتم گوش کن ! این صدای روضه ی کیست
طرف کوچه رفتم و دیدم در و دیوار خانه ای مشکی است
با خودم فکر می کنم حالا کوچه ی ما چقدر تاریک است
گریه،مادر،دوشنبه،در،کوچه راستی! فاطمیه نزدیک است...
